Basına-Kamuoyuna ve Engelli Örgütlerine Engellilerin Ulaşımda Hakları Platformundan açık çağrı var! Açık çağrıda engellilerin ulaşımda yaşadığı sorunlar dile getirildi.
Yüksek Hızlı Tren (YHT) seferlerinde engellilere uygulanan kota uygulamasına acilen son verilmesi konulu 15 Eylül 2020 tarihli açık çağrıda “Engellilerin Ulaşımda Hakları Platformu; Türkiye Körler Federasyonu Başkanı Avukat Suha SAĞLAM, Altınokta Körlere Hizmet Vakfı Başkanı Avukat Turhan İÇLİ, Gören Kalpler Eğitim Derneği Başkanı Psikolog Erol SAYYIDAN, Sağlık Hizmetleri Sendikası (SAHİMSEN) Engelliler Komisyonu Başkanı Sosyal Hizmet Uzmanı Ayşe SARI, Türkiye Sakatlar Derneği (TSD) Genel Başkanı Şükrü BOYRAZ ve İşitme Engellileri ve Aileleri Derneği Başkan Yardımcısı Onur CANTİMUR tarafından, BM Engelli Hakları Sözleşmesi bağlamında engellilerin seyahat özgürlüğüne erişimlerinde hak ihlallerini izlemek üzere oluşturulmuştur.
COVİD19 Bahanesi ile Engellilerin Ücretsiz Ulaşım Hakkı Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) Taşımacılık AŞ Tarafından Hukuka Aykırı Olarak Engellenmektedir. Bu nedenle engellilik alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarını, platformları ve ağları aşağıdaki metne imza vermeye davet ediyoruz.
Bilindiği üzere COVID-19 salgınıyla mücadele kapsamında Yüksek Hızlı Tren (YHT) seferleri 28 Mayıs 2020 tarihinde alınan tedbirlerle birlikte “herkes için” yeniden başlarken engellilerin seyahat hakkı kısıtlanmıştı. Engelli örgütleri, bu hukuksuzluğa karşı bir araya gelerek 18 Temmuz 2020 tarihinde, başta Ankara Eski Gar önünde olmak üzere bazı illerde kitlesel basın açıklamaları yapmışlardı. Bu tepkiler sonucunda TCDD Taşımacılık geri adım atarak ücretsiz bilet hakkını iade etmişti.
Ancak, son zamanlarda YHT seferlerinde engellilere kısıtlamalar konulduğu yönünde bilgiler alınmış; bu konuyu müzakere etmek üzere Altınokta Körlere Hizmet Vakfı ile Türkiye Körler Federasyonu başkanları Yolcu Taşımacılık Daire Başkanı Sn. Pekcan Alp ile yüz yüze bir görüşme gerçekleştirmişlerdir. Sn. Alp, önce bu uygulamanın varlığını inkar etmiş, kendisine TCDD’den rezervasyon için gerçekleştirilen işlemlerin ekran görüntülerinin gösterilmesi ve kısıtlama uygulamasının kanıtlanması üzerine, engelliler için bir seferde seyahat eden yolcuların %14’ü oranında bilet kestiklerini itiraf etmiştir. Bu uygulamalarını pandemi koşullarıyla açıklayan Daire Başkanı, pandemi nedeniyle trenlerin bütün vatandaşlar için yarı kapasite ile çalıştığını, engellilere yapılan % 14’lük kotanın geçici olduğunu belirterek kendilerine anlayış gösterilmesini istemiş; bu çeşit önlemlerin sivil toplum örgütleriyle birlikte tespit edilmesi gerektiği yönündeki görüşlerimiz karşısında “İnşallah bir gün bir araya gelir, bu konularda bir sohbet yaparız.” şeklinde sözleriyle konuya hak temelli değil, bireysel iyilik severlik temelinde ve keyfi biçimde yaklaştığını göstermiştir.
Sn. Daire Başkanı’nın yaklaşımı tutarsız, dayanaksız ve ayrımcıdır. Neden?
Evet, pandemi nedeniyle herkes için bazı önlemler alınabilir ve kısıtlamalar getirilebilir. Nitekim, pandeminin resmen ilan edildiği 13 Mart 2020 tarihinden sonra bütün seyahatler yasaklanmıştır. Seyahat yasağının sona erdirildiği 28 Mayıs 2020 tarihinden sonra bu yasak engelliler için devam ettirilmiş, gösterilen tepkiler sonrasında bu uygulamaya son verilerek ücretsiz bilet hakkı iade edilmiştir. Ancak bu kez, herkes için uygulanan trenlerde %50 kapasite indirimi, engelliler için çok daha düşük bir kısıtlamaya dönüştürülmüştür. Bizim tespitlerimize göre bu kısıtlama % 4 oranındadır. Ne ki, Daire Başkanının söylediği gibi % 14 oranında bile olsa bu bir ayrımcı uygulamadır. Ayrıca 4736 sayılı Kanun’un açık bir ihlalidir.
Evet, olağanüstü koşullarda olağan üstü önlemler alınabilir ve yurttaşların hakları kısmı ve geçici olarak kısıtlanabilir. Ancak bu çeşit önlemler bu haklardan yararlanan toplum kesimlerinin temsilcileriyle müzakere edilerek yapıldığı taktirde hem daha isabetli kararlar alınabilir; hem de bu önlemlere uyma eğilimi daha güçlü olur.
Oysa TCDD Taşımacılık AŞ, ne sivil toplum örgütleriyle görüşerek karar vermiş ne de aldığı kararları Web sitelerinde yayınlayarak alenileştirmiştir. “Ben yaptım oldu anlayışıyla “ hareket etmiştir.
Bu çeşit keyfi uygulamalar başka çevreleri de cesaretlendirmekte; kazanılmış hakların ortadan kaldırılması için harekete geçmelerine yol açmaktadır. Nitekim özel halk otobüs firmaları sahiplerini temsil eden federasyon, yaşlı ve engellilerin ücretsiz seyahat hakkının kaldırılmasını talep etmektedir.
TCDD Taşımacılık AŞ’nin engellilerin ücretsiz seyahat hakkın pandemiyi gerekçe göstererek kısıtlamasının tutarlı, mantıklı ve hukuksal hiçbir açıklaması yoktur.
TCDD ile “engellilerin güvenli ve sağlıklı bir biçimde seyahat etmeleri için hangi önlemlerin alınacağı” konularını konuşmamız gerekirken, her seferinde ayrımcı uygulamaların konuşuluyor olması TCDD’nin engellilerin haklarını gözetmediğinin açık bir kanıtıdır.
Nihayetinde engellilerin seyahat hakkının kısıtlanması; aşağıda da belirtildiği üzere her şeyden önce eşitlik ilkesine aykırıdır ve ayrımcılık yasağının ihlalidir.
TCDD Taşımacılık’ın engellilere yönelik ücretsiz seyahat kısıtlaması;
TC Anayasasının 23.maddesinde bulunan “Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir” hükmünün açık ihlalidir. Anayasaya aykırılık içermektedir.
- 4736 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 1.maddesine ilave edilen ek maddenin ihlalidir. Hukuksuzdur.
- Bu uygulama taraf olduğumuz ayrımcılık karşıtı Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesinin; ihlalidir. Engellilerin güvenli ve sağlıklı seyahat edebilmeleri için gerekli erişilebilirlik ve makul düzenleme önlemlerinin alınması gerekirken, seyahat hakkının kısıtlanması Sözleşmenin Genel Yükümlülüklerine, 2.maddesine, “eşitlik ve ayrımcılık yasağı” başlıklı 5.maddesine, “seyahat özgürlüğü” başlıklı 18.maddesine, “erişilebilirlik” başlıklı 9.maddesine, “bağımsız yaşama ve topluma dahil olma” başlıklı 19.maddesine ve “risk durumları ve insani acil durumlar” başlıklı 11.maddesine aykırıdır.
- Öte yandan bu uygulama ayrımcılık içerdiğinden, BM Engelli Hakları Sözleşmesinin 5.maddesindeki Eşitlik ve Ayrımcılık Yasağı hükmüne aykırı olduğu gibi Türk Ceza Kanunun 122.maddesine göre; engellilik nedeniyle bir kişinin kamuya arz edilmiş belli bir hizmetten yararlanmasını engellediği için; suçtur.
Bizler aşağıda isimleri yazılı STK temsilcileri olarak;
Ulaştırma ve Altyapı Bakanımıza soruyoruz; Bu hukuksuz uygulamadan haberdar mısınız?
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanımıza ve Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürümüze soruyoruz; Bu hukuksuz uygulamanın kaldırılması hakkında bir işlem başlattınız mı?
TCDD Genel Müdürüne ve TCDD Taşımacılık AŞ Müdürüne soruyoruz; engellilere ücretsiz ulaşımda kota uygulanmasının yasal dayanağı nedir?
Bizler yukarıda sorduğumuz sorular bağlamında; Kamu Denetçiliği Kurumuna ve Türkiye İnsan Hakları Eşitlik Kurumuna ve her türlü hukuki yollara başvuru hakkımız saklı kalması koşuluyla; TCDD Taşımacılık AŞ’nin, internetten bilet alımı dahil bu hukuksuz seyahat kısıtlamasına derhal son vermesini acilen talep ediyoruz.