Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi, Genel Kurulu’nun 13 Aralık 2006 tarihli ve A/RES/61/106 tarihli kararıyla kabul edilmiş ve 3 Mayıs 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözleşme’nin onaylanması 3 Aralık 2008 tarih ve 5825 sayılı Kanunla uygun bulunmuştur.

SÖZLEŞMENİN AMACI NEDİR?

Türkiye tarafından imzalanan, toplam 50 maddeden oluşan ve taraf olan devletlere, engellilere karşı ayrımcılığı ortadan kaldırmak ve onların yaşam standartlarını yükseltmek gibi yükümlülükler getiren amaçlanmaktadır.

SÖZLEŞME MADDELERİ NELERDİR?

ENGELLİLERİN HAKLARINA DAİR SÖZLEŞME

Bu Sözleşme’ye Taraf Devletler,
(a) Birleşmiş Milletler Gartı’nda ilan edilmiş olan ve insanlık ailesinin tüm mensuplarının
doğuştan sahip oldukları onuru, değeri, eşit ve devredilmez hakları dünyada özgürlüğün,
adalet ve barışın temeli olarak kabul eden ilkeleri anımsayarak,
(b) Birleşmiş Milletler’in, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve İnsan Haklarına İlişkin
Uluslararası Sözleşmeler ile, herkesin herhangi bir ayrımcılığa uğramaksızın, bu belgelerde
tanınan hak ve özgürlüklere sahip olduğunu kabul ve ilan ettiğini göz önünde bulundurarak,
(c) Tüm insan haklarının ve temel özgürlüklerin evrenselliğini, bölünmezliğini,
bütüncüllüğünü ve bağlılığı ve engellilerin bu haklardan ayrımcılığa uğramaksızın
yararlanmalarının güvence altına alınması gerektiğini yeniden onaylayarak,
(d) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’yi, Medeni ve Siyasi
Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’yi, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan
Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme’yi, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın
Önlenmesine Dair Uluslararası Sözleşme’yi, İşkence ve Diğer Zalimane Gayri insani veya
Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme’yi, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’yi ve
Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme’yi
anımsayarak,
(e) Engelliliğin verilen bir kavram olduğunu ve engelliliğin sakat kişilerin, onların diğer
bireyler ile birlikte eşit bir temelde topluma tam ve etkili katılmalarına olanak tanımayan
tutumlar ve çevre koşullarla etkileşiminden kaynaklandığını tanıyarak,
(f) Engelliler için Dünya Eylem Programı ve Sakatlar için Fırsat Eşitliği Konusunda Standart
Kurallar’da yer alan ilke ve politika önerilerinin engellilere fırsat eşitliği sağlanmasına
yönelik ulusal, bölgesel ve uluslararası seviyede politikaların, planların, programların ve
eylemlerin geliştirilmesi, tasarlanması ve değerlendirilmesine katkısını göz önünde
bulundurarak,
(g) Engelliliğe ilişkin konuların sürdürülebilir kalkınmayla ilgili stratejilerin ayrılmaz bir
parçası olarak ele alınmasının önemini vurgulayarak,
(h) Engelli olduğu için bir kişinin ayrımcılığa uğramasının kişinin doğuştan sahip olduğu
onuru ve değeri ihlal ettiğini de göz önünde bulundurarak,
(i) Buna ek olarak engellilerin çeşitliliğini tanıyarak,
(j) Daha yoğun bir desteğe ihtiyacı olan engelliler dahil olmak üzere, tüm engellilerin insan
haklarının güçlendirilmesi ve korunması gerektiğini göz önünde bulundurarak,
(k) Çeşitli belgelere ve yükümlülüklere rağmen engellilerin toplumun eĢit üyeleri olarak
topluma katılımda engellerle karĢılaĢmaya devam ettiklerini ve dünyanın her yerinde insan
haklarının ihlal edildiğini dikkate alarak,
(l) Tüm ülkelerde, özellikle geliĢmekte olan ülkelerde, engellilerin yaĢam koĢullarının
geliĢtirilmesinde uluslararası iĢbirliğinin önemini tanıyarak,
(m) Engellilerin toplumun refah ve çeĢitliliğine yaptıkları ve yapabilecekleri katkıyı ve
engellileri insan haklarını ve temel özgürlükleri tam kullanmaya ve topluma tam katılmaya
teĢvik etmenin, onların topluma ait oldukları hissine sahip olmalarını sağlayacağını, toplumun
insani, sosyal ve ekonomik yönden kalkınmasına ve yoksulluğun azalmasına katkıda
bulunacağını tanıyarak,
(n) Kendi seçimlerini yapma özgürlüğü dahil olmak üzere engellilerin bireysel özerkliğinin ve
bağımsızlığının önemini kabul ederek,
(o) Engellilerin kendilerini doğrudan ilgilendiren ve diğer politika ve programların karar alma
süreçlerine etkin olarak katılabilmeleri gerektiğini dikkate alarak,
(p) Irk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da baĢka fikir, ulusal, etnik veya toplumsal köken,
mülkiyet, doğum, yaĢ veya baĢka bir statü bakımından birden fazla nedene dayalı olarak veya
ağır ayrımcılığa uğrayan engellilerin karĢılaĢtığı zor koĢulları dikkate alarak,
(q) Engelli kadınların ve kızların hem ev içinde hem de ev dıĢında Ģiddete uğramaya,
yaralanmaya veya istismara, ihmale, ihmalkar muameleye, kötü muameleye veya sömürüye
karĢı daha büyük bir risk altında olduklarını göz önünde bulundurarak,
(r) Engelli çocukların diğer çocuklarla eĢit bir Ģekilde tüm insan haklarından ve temel
özgürlüklerden tam olarak yararlanması gerektiğini kabul ederek ve Çocuk Hakları
SözleĢmesi’ne Taraf Devletlerin üstlendiği yükümlülükleri anımsayarak, (s) Engellilerin
insan hak ve temel özgürlüklerinden tam yararlanmasını teĢvike yönelik çabaların toplumsal
cinsiyet perspektifi içermesi gerektiğini vurgulayarak,
(t) Engellilerin çoğunluğunun yoksulluk koĢullarında yaĢadığının altını çizerek ve bu
bakımdan, yoksulluğun engelliler üzerindeki olumsuz etkisine dikkat çekmenin kritik önemini
kabul ederek,
(u) Gart’ta yer alan amaç ve ilkelere tam saygı üzerine kurulu barıĢ ve güvenlik ortamının ve
uygulanabilir insan hakları belgelerine riayet edilmesinin, özellikle silahlı çatıĢma ve yabancı
iĢgali halinde engellilerin tam korunması için vazgeçilmez olduğunu aklında tutarak,
(v) Fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel çevreye, sağlık ve eğitim hizmetlerine, bilgiye ve
iletiĢime eriĢimin engellilerin tüm insan haklarından ve temel özgürlüklerden tam
yararlanmasını sağlamadaki önemini kabul ederek,
(w) Bireyin, diğer bireylere ve ait olduğu topluma karĢı görevleri bulunduğunun ve bu
bireyin, Uluslararası Ġnsan Hakları Manzumesi’nde tanınan hakların güçlendirilmesi ve bu
haklara riayet edilmesi için çaba gösterme yükümlülüğü altında olduğunun farkında olarak,
(x) Engellilerin haklarını ve onurunu güçlendiren ve koruyan kapsamlı bir uluslararası
sözleĢmenin engellilerin ağır sosyal dezavantajlarının ortadan kaldırılmasına ve onların
medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel ortamlara eĢit fırsatlarla katılımının teĢvik
edilmesine, hem geliĢen hem de geliĢmekte olan ülkelerde önemli bir katkı sağlayacağına ikna
olarak,
(y) Engellinin toplumun doğal ve temel birimi olduğuna ve toplum ve devlet tarafından
korunmaya hakkı olduğuna ve engellilerin ve aile üyelerinin, engellilerin haklarını tam ve eĢit
kullanabilmesini sağlamak için gerekli korumayı ve desteği almaları gerektiğine ikna olarak

Aşağıdaki hükümler üzerinde anlaşmışlardır:

1. MADDE – AMAÇ
Bu SözleĢme’nin amacı, engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eĢit
Ģekilde yararlanmasını teĢvik etmek, korumak ve sağlamak ve doğuĢtan sahip oldukları onura
saygıyı güçlendirmektir. Engelli kiĢiler, çeĢitli engellerle karĢılaĢmaları halinde diğerleriyle
eĢit bir Ģekilde topluma tam ve etkili Ģekilde katılmalarını engelleyen uzun süreli fiziksel,
zihinsel, ruhsal ve duyusal sakatlığı olan kiĢilerdir.
MADDE 2 – TANIMLAR
Bu SözleĢme’nin amaçları açısından;
”ĠletiĢim”, eriĢilebilir bilgi ve iletiĢim teknolojisi dahil dilleri, metin gösterimini, Braille
alfabesi kullanarak ve dokunarak iletiĢimi, büyük harflerle baskıyı, yazılı, iĢitsel ve eriĢilebilir
çoklu medyayı, sade dili, insan okuyucusunu, beden dilini, diğer tür ve biçemdeki ve farklı
araçlarla gerçekleĢen iletiĢimi içermektedir.
“Dil” sözlü dili, iĢaret dilini ve sözlü olmayan diğer dilleri kapsar
“Engelliğe dayalı ayrımcılık” siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya baĢka herhangi
bir alandaki tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin diğerleri ile eĢit bir Ģekilde kullanılması
veya bunlardan yararlanılması imkanını ortadan kaldıran veya bunu engelleyen her türlü
ayrımın, dıĢlamanın veya kısıtlamanın engelliğe dayalı olarak yapılmasıdır. Engelliliğe dayalı
ayrımcılık, makul uyumlaĢtırmanın yapılmaması dahil her türlü ayrımcılığı kapsar.
“Makul uyumlaĢtırma”, engellilerin tüm insan haklarını ve temel özgürlüklerini diğerleriyle
eĢit Ģekilde kullanmasını veya bunlardan yararlanmasını sağlamak üzere somut durumda
ihtiyaç duyulan, ölçüsüz veya aĢırı bir yük getirmeyen, gerekli ve uygun değiĢiklik ve
uyarlamaları ifade eder.
“Evrensel tasarım” ve “kapsayıcı tasarım”, ürünlerin, çevrenin, programların ve hizmetlerin
özel bir tasarıma veya uyarlanmaya gerek duyulmaksızın, mümkün olduğunca herkes
tarafından kullanılabileceği Ģekilde tasarlanmasıdır. Evrensel tasarım” ve “kapsayıcı tasarım”,
gerek duyulduğu takdirde özel engelli grupları için yardımcı cihazların tasarımını da
kapsamaktadır.
MADDE 3- GENEL ĠLKELER
Bu SözleĢme’nin ilkeleri Ģunlardır:
(a) Kendi seçimlerini yapma özgürlükleri ve bağımsızlıkları da dahil olmak üzere, kiĢilerin
doğuĢtan sahip oldukları onura ve bireysel özerkliklerine saygı gösterilmesi;
(b) Ayrımcılık yapılmaması;
(c) Topluma tam ve etkili katılım ve dahil olma;
(d) Farklılıklara saygı gösterilmesi ve engelliliğin insan çeĢitliliğinin ve insanlığın bir parçası
olarak kabul edilmesi;
(e) Fırsat eĢitliği;
(f) EriĢilebilirlik;
(g) Kadın ve erkek arasında eĢitlik;
(h) Engelli çocukların geliĢen kapasitelerine saygı duyulması ve engelli çocukların kendi
kimliklerini koruyabilmeleri için haklarına saygı duyulması.
MADDE 4- GENEL YÜKÜMLÜLÜKLER
1. Taraf Devletler, engelliliğe dayalı herhangi bir ayrımcılık yapılmaksızın bütün engellilerin
tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin tam olarak hayata geçirilmesini sağlama ve hak ve
özgürlükleri güçlendirme sorumluluğu altındadır. Bu amaçla, taraf Devletler Ģunları taahhüt
etmektedir:
(a) Bu SözleĢme’de tanınan hakların uygulanması için gerekli tüm yasal, idari ve diğer
tedbirleri almayı;
(b) Engelliler aleyhinde ayrımcılık teĢkil eden yürürlükteki hukuk kurallarını, düzenlemeleri,
gelenekleri ve uygulamaları değiĢtirmek veya ortadan kaldırmak için gerekli olan, yasama
faaliyetleri dahil uygun tüm tedbirleri almayı;
(c) Tüm politika ve programlarda engellilerin insan haklarının korunmasını ve
güçlendirilmesini dikkate almayı;
(d) Bu SözleĢmeyle bağdaĢmayan herhangi bir eylemde veya uygulamada bulunmaktan
kaçınmayı ve kamu otoritelerinin ve kurumlarının bu SözleĢme’ye uygun davranmalarını
sağlamayı;
(e) Herhangi bir kiĢi, örgüt veya özel teĢebbüs tarafından engelliliğe dayalı ayrımcılık
yapılmasını bertaraf etmek için uygun tüm tedbirleri almayı;
(f) Standartlar ve kılavuz ilkelerin geliĢtirilmesinde evrensel tasarımdan yararlanılması ve
engellilerin özel ihtiyaçlarını karĢılamak üzere evrensel olarak tasarlanmıĢ ve mümkün olduğu
ölçüde asgari değiĢikliği ve az maliyeti gerektiren ürünlerin, hizmetlerin, ekipmanın ve
tesislerin araĢtırılmasını, geliĢtirilmesini, mevcudiyetini ve kullanılabilirliğini sağlamayı veya
desteklemeyi;
(g) Maliyeti karĢılanabilir teknolojilere öncelik vererek, bilgi ve iletiĢim teknolojileri,
harekete yardımcı araçlar, yardımcı teknolojiler dahil engellilere uygun yeni teknolojilerin
araĢtırılmasını, geliĢtirilmesini, mevcudiyetini ve kullanılabilirliğini sağlamayı veya
desteklemeyi;
(h) Engellilere yeni teknolojiler dahil harekete yardımcı araçlara, yardımcı teknolojilere ve
beraberinde yardımcı, destekleyici hizmetlere ve tesislere iliĢkin eriĢilebilir bilginin
sağlanması,
(i) Engellilerle çalıĢan profesyonellerin ve personelin bu SözleĢme’de tanınan haklara iliĢkin
eğitiminin güçlendirilmesi ve böylelikle bu haklarla güvence altına alınan desteğin ve
hizmetlerin daha iyi sağlanması;
2. Ekonomik, sosyal ve kültürel haklara iliĢkin olarak her taraf Devlet, kaynakları ölçüsünde
azami tedbirler almayı ve gerektiğinde uluslararası iĢbirliği çerçevesinde, bu haklardan tam
yararlanmanın aĢamalı olarak sağlanması için, bu SözleĢme’de yer alan ve uluslararası
hukuka göre derhal uygulanabilen yükümlülükleri yerine getirmeyi taahhüt eder.
3. Taraf Devletler, bu SözleĢme’yi yürürlüğe koyacak yasaların ve politikaların geliĢimi ve
uygulanmasında ve engellilere iliĢkin diğer karar alma süreçlerinde, engelli çocuklar dahil
engellilere onları temsil eden örgütler aracılığıyla sık sık danıĢacaklar ve onları etkin bir
Ģekilde sürece dahil edeceklerdir.
4. Bu SözleĢme’deki hiçbir hüküm, engellilerin haklarının sağlanması bakımından daha
elveriĢli olan ve taraf Devlet’in yasalarında veya Devlet için yürürlükte bulunan uluslararası
hukuk kurallarında bulunan hükümleri etkilemeyecektir.
Taraf Devletlerden herhangi birinin, hukuka, sözleĢmelere, hukuki düzenlemelere, geleneğe
uygun olarak tanınmıĢ veya yürürlüğe girmiĢ temel insan haklarından herhangi birini, mevcut
SözleĢme’nin bu hakları tanımadığı veya daha dar kapsamlı olarak tanıdığı gerekçesiyle
kısıtlaması veya kısmen değiĢtirmesi mümkün değildir.
5. Bu SözleĢme’nin hükümleri, herhangi bir kısıtlamaya veya istisnaya tabi olmaksızın federal
devletlerin bütün bölgelerinde uygulanacaktır.
MADDE 5- EġĠTLĠK VE AYRIMCILIK YASAĞI
1. Taraf Devletler, herkesin hukuk önünde eĢit olduğunu ve ayrımcılığa uğramaksızın
herkesin hukuk tarafından eĢit korunmaya ve hukuktan eĢit yararlanmaya hakkı olduğunu
kabul eder.
2. Taraf Devletler, engelliliğe dayalı her türlü ayrımcılığı yasaklayacak ve engellilerin
herhangi bir nedene dayalı ayrımcılığa karĢı eĢit ve etkili Ģekilde korunmasını güvence altına
alacaktır.
3. Taraf Devletler, eĢitliği sağlamak ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak üzere engellilere
yönelik makul uyumlaĢtırmanın yapılması için gerekli tüm adımları atacaktır.
4. Engellilerin fiili eĢitliğini hızlandırmak veya sağlamak için gerekli özel tedbirler, bu
SözleĢme bakımından ayrımcılık sayılmayacaktır.
MADDE 6- ENGELLĠ KADINLAR
1. Taraf Devletler, engelli kadın ve kız çocuklarının birden fazla nedene dayalı ayrımcılığa
maruz kaldığını kabul eder ve bu bakımdan tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve
eĢit yararlanmalarını sağlamaya yönelik tedbirleri alırlar.
2. Taraf Devletler, kadınların tam geliĢimini, ilerlemesini ve güçlenmesini ve bu SözleĢme’de
belirtilen insan hak ve temel özgürlüklerini kullanmalarını ve bunlardan yararlanmalarını
sağlamak için tüm gerekli tedbirleri alacaktır.
MADDE 7- ENGELLĠ ÇOCUKLAR
1. Taraf Devletler, engelli çocukların diğer çocuklarla eĢit bir Ģekilde tüm insan hak ve temel
özgürlüklerinden tam olarak yararlanmasını sağlamak için gerekli tüm tedbirleri alacaktır.
2. Engelli çocuklarla ilgili tüm eylemlerde, çocuğun üstün yararının gözetilmesine öncelik
verilecektir.
3. Taraf Devletler, engelli çocukların diğer çocuklarla eĢit bir Ģekilde kendilerini etkileyen her
konuda görüĢlerini serbestçe ifade etme hakkına sahip olmasını, yaĢlarına ve olgunluk
seviyelerine göre görüĢlerine önem verilmesini ve bu hakkın tanınması için engellerinin
çeĢidine ve yaĢlarına uygun destek sunulmasını sağlayacaktır.
MADDE 8- BĠLĠNÇ YÜKSELTME
1. Taraf Devletler, (aĢağıdaki amaçları gerçekleĢtirmek için) acil, etkili ve uygun tedbirler
almayı taahhüt ederler.
(a) Aile dahil, toplumun her kesiminde engellilere iliĢkin bilinç yükseltmek ve haklarına ve
onurlarına saygı duyulmasını teĢvik etmek;
(b) YaĢamın her alanında, engellilere yönelik, kliĢelerle, önyargılarla, zarar verici
uygulamalarla, cinsiyet ve yaĢ temelli ayrımcı davranıĢlarla mücadele etmek;
(c) Engellilerin kapasiteleri ve katkıları hakkındaki farkındalık yaratmak.
2. Bu amaca yönelik tedbirler aĢağıdakileri içermektedir:
(a) Toplumda bilinç yaratmaya yönelik etkili kampanyalarının tasarlanması, baĢlatılması ve
sürdürülmesi:
(i) Engellilerin haklarının kabuledilebilirliği konusunda toplumun eğitilmesi;
(ii) Engellilere yönelik olumlu yaklaĢımların ve sosyal farkındalığın güçlendirilmesi;
(iii) Engellilerin becerilerinin, meziyetlerinin, yeteneklerinin iĢyerlerine ve iĢ piyasasına
katkılarının tanınmasını teĢvik etmek;
(b) Erken yaĢtan itibaren tüm çocuklar dahil olmak üzere eğitim sisteminin tüm aĢamalarında
engellilerin insan haklarına saygıyla yaklaĢılmasını teĢvik etmek;
(c) Engellilerin tüm medya organlarında, bu SözleĢme’nin amacına uygun bir yaklaĢımla
tasvir edilmesini cesaretlendirmek;
(d) Engellilere ve haklarına iliĢkin bilinçlendirici eğitim programlarının teĢvik edilmesi.
MADDE 9- ERĠġEBĠLĠRLĠK
1. Taraf Devletler, engellilerin bağımsız yaĢamalarının ve toplumun tüm alanlarına tam
katılımının sağlanması ve engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde fiziksel çevreye, ulaĢıma,
bilgi ve iletiĢim teknolojisi ve sistemi dahil bilgiye ve iletiĢime, hem kırsal hem de kentsel
bölgelerde halka açık olan veya halka sunulan diğer tesislere ve hizmetlere eriĢiminin
sağlanması için uygun tedbirleri almalıdır. Bu tedbirler eriĢime yönelik engellerin tespitini ve
ortadan kaldırılmasını da içermelidir. Bu tedbirler aĢağıda belirtilen yerler ve hizmetler
bakımından da geçerlidir:
(a) Binalar, yollar, ulaĢım araçları ve okullar, evler, sağlık tesisleri ve iĢyerleri dahil diğer
kapalı ve açık tesisler;
(b) Elektronik hizmetler ve acil hizmetler de dahil olmak üzere, bilgi ve iletiĢim araçları ve
diğer hizmetler.
2. Taraf Devletler, ayrıca aĢağıdakileri gerçekleĢtirmek için uygun tedbirler almalıdır:
(a) Kamuya açık olan veya kamuya sunulan tesis ve hizmetlere eriĢime iliĢkin asgari standart
ve kılavuz ilkeler geliĢtirmek, ilan etmek ve bunların uygulanmasını izlemek;
(b) Kamuya açık tesisleri iĢleten veya kamuya hizmet sunan özel teĢebbüslerin, engellilerin
eriĢebilirliğini her açıdan dikkate almalarını sağlamak;
(c) Engellilerin karĢılaĢtığı eriĢim sorunlarına yönelik olarak ilgili kiĢileri eğitmek;
(d) Kamuya açık binalarda ve diğer tesislerde Braille ve anlaĢılması kolay formda iĢaretleme
sağlamak;
(e) Kamuya açık binalara ve tesislere eriĢimi kolaylaĢtırmak için rehberler, okuyucular ve
profesyonel iĢaret dili tercümanları dahil çeĢitli canlı yardımları ve vasıtaları sağlamak;
(f) Engellilerin bilgiye eriĢimini sağlamak için, onlara uygun yollarla yardım ve destek
sunulmasını teĢvik etmek;
(g) Engellilerin internet dahil olmak üzere yeni bilgi ve iletiĢim teknolojilerine ve sistemlerine
eriĢimini teĢvik etmek;
(h) EriĢilebilir bilgi ve iletiĢim teknolojileri ve sistemlerinin tasarımını, geliĢtirilmesini ve
dağıtılmasını ilk aĢamadan baĢlayarak teĢvik etmek ve böylelikle bu teknoloji ve sistemlere
asgari maliyetle ulaşılabilmesini sağlamak.

MADDE 10- YAġAMA HAKKI
Taraf devletler, her insanın doğuĢtan gelen yaĢama hakkına sahip olduğunu yeniden
onaylamaktadır ve engellilerin bu haktan etkili ve diğerleriyle eĢit bir Ģekilde yararlanmalarını
sağlayacak gerekli tüm tedbirleri almalıdır.

MADDE 11- RĠSK DURUMLARI VE ĠNSANĠ AÇIDAN ACĠL DURUMLAR
Taraf Devletler, silahlı çatıĢma halleri, insani açıdan acil durumlar ve doğal afetler dahil risk
durumlarında engellilerin korunmasını ve güvenliğini sağlamak için insancıl hukuk ve
uluslararası insan hakları hukuku dahil uluslararası hukuk çerçevesindeki yükümlülüklerini
yerine getirmek için gerekli tüm tedbirleri almalıdır.
MADDE 12- YASA ÖNÜNDE EġĠT TANINMA
1. Taraf Devletler, engellilerin bulundukları her yerde kiĢi olarak tanınma hakkı olduğunu
yeniden onaylamaktadır.
2. Taraf Devletler, engellilerin yaĢamın tüm alanlarında diğerleriyle eĢit bir Ģekilde hak
ehliyetine sahip olduğunu kabul eder.
3. Taraf Devletler, engellilerin hak ehliyetlerini kullanırken gereksinim duyabilecekleri
desteği alabilmeleri için uygun tedbirleri almalıdır.
4. Taraf Devletler, hak ehliyetinin kullanılmasına iliĢkin tüm tedbirlerin, uluslararası insan
hakları hukukuna uygun Ģekilde istismarı önleyici uygun ve etkili güvenceler sağlamasını
garanti etmelidir. Söz konusu güvenceler, hak ehliyetinin kullanılmasına iliĢkin tedbirlerin
kiĢinin haklarına, iradesine ve tercihlerine saygılı olmasını, çıkar çatıĢmasından bağımsız
olmasını, kiĢinin iradesine haksız bir müdahalede bulunmamasını, kiĢinin koĢulları
bakımından ölçülü olmasını ve bu koĢulları gözetmesini, mümkün olan en kısa sure için
uygulanmasını, yetkili, bağımsız ve tarafsız bir merci veya yargı organı tarafından sürekli
olarak gözden geçirilmesini sağlamalıdır. Bu güvenceler, söz konusu tedbirlerin kiĢinin
haklarını ve çıkarlarını etkilediği derecede ölçülü olmalıdır.
5. Taraf Devletler, bu maddenin hükümleri çerçevesinde, engellilerin mülk edinme veya
mirasa hak kazanma, mali iĢlerini kontrol etme ve banka kredilerine, ipoteklere ve diğer mali
kredilere eriĢim bakımından eĢit haklara sahip olmasını sağlamak için uygun ve etkili tüm
tedbirleri almalı ve engellilerin mülklerinden keyfi olarak mahrum bırakılmamasını
sağlamalıdır.
MADDE 13- ADALETE ERĠġĠM
1. Taraf Devletler, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde adalete etkili eriĢimini sağlamalıdır.
Bunun için usuli ve yaĢa uygun uyumlaĢtırmalar yapılmalı ve soruĢturma ve diğer hazırlık
aĢamaları dahil tüm hukuki iĢlemlerde tanıklık etmeleri dahil doğrudan ve dolaylı olarak
katılımları kolaylaĢtırılmalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilerin adalete etkili bir Ģekilde eriĢimini sağlamayı kolaylaĢtırmak
için, polis ve cezaevi personeli dahil adalet sistemi içerisinde çalıĢanların gerekli eğitimi
almalarını sağlamalıdır.

MADDE 14 – KĠġĠ ÖZGÜRLÜĞÜ VE GÜVENLĠĞĠ
1. Taraf Devletler, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde aĢağıdaki haklardan yararlanmasını
sağlayacaktır:
(a) KiĢi özgürlüğü ve güvenliği hakkından yararlanma hakkı;
(b) Özgürlüklerinden hukuka aykırı veya keyfi bir Ģekilde mahrum bırakılmamaları,
özgürlüğün kısıtlandığı hallerin hukuka dayalı olması ve engelliliğin, hiçbir koĢulda
özgürlüğün kısıtlanmasının gerekçesi olarak gösterilmemesi.
2. Taraf Devletler, engelliler eğer herhangi bir süreç sonunda özgürlüklerinden mahrum
edildiyse; bunun diğerleriyle eĢit bir Ģekilde yapılmasını; uluslararası insan hakları hukukuna
uygun olarak engellilerin güvencelere sahip olmasını ve engellilerin, makul uyumlaĢtırmaya
iliĢkin hükümler dahil olmak üzere SözleĢme’nin hedeflerine ve ilkelerine uygun muamele
görmesini sağlamalıdır.
MADDE 15- ĠġKENCEYE VEYA ZALĠMANE, ĠNSANLIK DIġI VEYA AġAĞILAYICI
MUAMELEYE VEYA CEZAYA MARUZ KALMAMAK
1. Hiç kimse, iĢkenceye veya zalimane, insanlıkdıĢı veya aĢağılayıcı muameleye veya cezaya
maruz kalmamalıdır. Özellikle, hiç kimse rızası alınmaksızın tıbbi veya bilimsel deneye tabi
tutulmamalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilerin iĢkenceye veya zalimane, insanlıkdıĢı veya aĢağılayıcı
muameleye veya cezaya karĢı diğerleriyle eĢit bir Ģekilde korunmasını sağlamak için, etkili
tüm yasal, idari, yargısal ve diğer tedbirleri almalıdır.
MADDE 16- SÖMÜRÜYE, ġĠDDETE VE ĠSTĠSMARA MARUZ KALMAMAK
1. Taraf Devletler, engellileri evin içinde ve dıĢında sömürünün, Ģiddetin ve istismarın
bunların cinsiyete yönelmiĢ hali dahil her biçiminden korumak için uygun tüm yasal, idari,
sosyal, eğitsel ve diğer tedbirleri almalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilere, ailelerine, onların bakımını sağlayanlara cinsiyete ve yaĢa
uygun yardım ve destek sağlayarak, sömürü, Ģiddet ve istismar vakalarının nasıl önleneceğine,
tespit edileceğine ve bildirileceğine dair bilgi ve eğitim vererek sömürünün, Ģiddetin ve
istismarın her biçimini önleyici uygun tüm tedbirleri almalıdır. Taraf Devletler, koruma
hizmetlerinin yaĢ, cinsiyet ve engellilik konularına duyarlı olmalarını sağlamalıdır.
3. Taraf Devletler, sömürünün, Ģiddetin ve istismarın her biçimini önlemek için engellilere
hizmet etmeye yönelik tüm tesislerin ve programların bağımsız merciler tarafından etkili bir
Ģekilde denetlenmesini sağlamalıdır.
4. Taraf Devletler, koruyucu hizmetlerin sunulması sırasında gerçekleĢenler dahil olmak
üzere, sömürünün, Ģiddetin veya istismarın herhangi bir biçiminin mağduru olan engellilerin
fiziksel, zihinsel ve psikolojik olarak iyileĢmesi, rehabilitasyonu ve sosyal açıdan yeniden
bütünleĢmesini sağlayıcı uygun tüm tedbirleri almalıdır.Söz konusu iyileĢme ve yeniden
bütünleĢme kiĢinin sağlığına, öz saygısına, onuruna, özerkliğine kavuĢmasını sağlamalı ve
yaĢa ve cinsiyete iliĢkin özel ihtiyaçlarını dikkate almalıdır.
5. Taraf Devletler, engellilere karĢı sömürü, Ģiddet ve istismar vakalarının teĢhisini,
soruĢturulmasını ve gerekli hallerde kovuĢturulmasını sağlamak için kadın ve çocuk merkezli
yasa ve politikalar dahil etkili yasa ve politikaları yürürlüğe koymalıdır.
MADDE 17- KĠġĠNĠN BÜTÜNLÜĞÜNÜN KORUNMASI Engelli her kiĢi, beden ve ruh
bütünlüğüne diğerleriyle eĢit bir Ģekilde saygı duyulması hakkına sahiptir.
MADDE 18- SEYAHAT ÖZGÜRLÜĞÜ VE UYRUKLUK
1. Taraf Devletler, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde seyahat ve ikametgahını seçme
özgürlüğüne ve uyrukluk hakkına sahip olduğunu kabul etmeli; ve engellilerin aĢağıdaki
haklarını sağlamalıdır.
(a) Uyrukluk kazanma ve değiĢtirme hakkının olması ve keyfi olarak veya engelli olması
nedeniyle uyrukluktan mahrum bırakılmaması;
(b) KiĢinin engelli olması nedeniyle uyrukluğuna veya kimliğine iliĢkin diğer belgeleri elde
etme, bu belgelere sahip olma ve bu belgeleri kullanma veya seyahat özgürlüğünden
yararlanmasını kolaylaĢtırmak için gerekli olabilecek göçmenlik iĢlemleri gibi süreçlerden
yararlanma olanağından mahrum bırakılmaması;
(c) Kendi ülkesi dahil herhangi bir ülkeden ayrılma özgürlüğünün olması;
(d) Kendi ülkesine girme hakkından engelli olmasına dayanılarak veya keyfi olarak mahrum
bırakılmaması.
2. Engelli çocuklar doğum sonrasında derhal nüfusa kaydedilmeli ve doğuĢtan isim edinme,
uyrukluk kazanma ve mümkün olduğu ölçüde kendi ebeveynlerini bilme ve onlar tarafından
bakılma hakkına sahip olmalıdır.
MADDE 19- BAĞIMSIZ YAġAMA VE TOPLUMA DAHĠL OLMA
Bu SözleĢmeye taraf Devletler, tüm engellilerin diğerleriyle eĢit seçeneklere sahip olarak
toplum içinde yaĢama hakkına sahip olduğunu kabul etmektedir ve engellilerin bu haktan tam
olarak yararlanmalarını ve topluma tam dahil olmalarını ve katılmalarını kolaylaĢtırmak için
etkili ve gerekli tedbirleri almalıdır. Bunun için aĢağıda belirtilenler sağlanacaktır:
(a) Engelliler, diğerleriyle eĢit bir Ģekilde ikametgahlarını ve nerede ve kiminle
yaĢayacaklarını seçme imkanına sahiptirler ve özel bir yaĢama düzenine zorlanamazlar;
(b) Engellilerin, kiĢisel destek dahil olmak üzere, toplum içinde yaĢamak ve topluma dahil
olmak için ihtiyaç duydukları, konut içi, kurum içi ve diğer toplumsal destek hizmetlerine
eriĢimi sağlanmalı ve engellilerin toplumdan tecriti ve ayrı tutulması önlenmeli;
(c) Genel kamuya yönelik hizmet ve tesisler, engellilere eĢit Ģekilde açık olmalı ve
ihtiyaçlarına yanıt verebilmelidir.
MADDE 20- KĠġĠSEL HAREKETLĠLĠK
Taraf Devletler, engellilerin imkan dahilinde azami ölçüde bağımsız hareket edebilmesini
sağlamak için etkili tedbirler almalıdır. Bu tedbirler aĢağıda belirtilenleri içerir:
(a) Engellilerin istedikleri Ģekilde ve zamanda, karĢılanabilir bir maliyetle hareket
edebilmelerini kolaylaĢtırmak;
(b) Engellilerin, hareketi kolaylaĢtırıcı kaliteli araç ve gerece, yardımcı teknolojilere, yardım
sunan insanlara ve araçlara, karĢılanabilir bir maliyetle eriĢiminin kolaylaĢtırılması;
(c) Engellilere ve engellilerle çalıĢan uzman personele, engellilerin hareket becerilerini
geliĢtirmeleri konusunda eğitim verilmesi;
(d) Harekete yardımcı araç ve gereçleri, yardımcı teknolojileri üretenlerin, engellilerin her
türlü ihtiyacını dikkate almaları hususunda teĢvik etme.

MADDE 21- DÜġÜNCE VE ĠFADE ÖZGÜRLÜĞÜ VE BĠLGĠYE ERĠġĠM
Taraf Devletler, engellilerin bu SözleĢme’nin 2. maddesinde tanımlanmıĢ tüm iletiĢim
araçlarını tercihlerine bağlı olarak kullanabilmesi, bilgi ve fikirleri araĢtırma, alma ve verme
özgürlüğü dahil düĢünce ve ifade özgürlüğünden diğerleriyle eĢit bir Ģekilde yararlanabilmesi
için uygun tüm tedbirleri almalıdır. Bu tedbirler aĢağıdakileri içermelidir:
(a) Kamuya sunulması amaçlanan bilginin engellilerin eriĢebileceği biçimlerde ve farklı
engelli gruplarına uygun teknolojilerle, güncel olarak ve ek bir bedel alınmaksızın sunulması;
(b) Engellilerin resmi temaslarda iĢaret dillerini, Braille alfabesini, beden dilini ve tercih
ettikleri diğer tüm eriĢilebilir iletiĢim araçlarını ve biçimlerini kullanmalarının kabul edilmesi
ve kolaylaĢtırılması;
(c) Kamuya açık hizmet sunan özel kuruluĢların, internet dahil olmak üzere, engellilerin
eriĢilebileceği ve kullanılabileceği biçimde bilgi ve hizmet sunmalarının teĢvik edilmesi;
(d) Ġnternet aracılığıyla bilgi sunanlar dahil olmak üzere, kitle iletiĢim hizmeti sunan
kurumların, hizmetlerini engellilerin eriĢebileceği Ģekillerde sunmalarını teĢvik etmek.
(e) ĠĢaret dilinin kullanılmasının tanınması ve teĢvik edilmesi.

MADDE 22- ÖZEL HAYATA SAYGI
1. Ġkametgahı ve yaĢama biçimi ne olursa olsun, hiçbir engellinin özel hayatına, ailesine,
konutuna, haberleĢmesine ve diğer tür iletiĢimine keyfi veya hukuka aykırı Ģekilde müdahale
edilemez ve Ģeref ve haysiyeti aleyhine hukuka aykırı saldırılarda bulunulamaz. Engellilerin,
sözkonusu müdahale veya saldırılardan hukuken korunma hakkı vardır.
2. Taraf Devletler, engellilerin kiĢisel, sağlık ve rehabilitasyon bilgilerinin gizliliğini diğerleri
ile eĢit bir Ģekilde korumalıdır.
MADDE 23- KONUTA VE AĠLE HAYATINA SAYGI
1. Taraf Devletler, evlilik, aile, ebeveynlik ve özel iliĢkilere dair meselelerde, engellilere karşı
ayrımcılığı ortadan kaldırmak için etkili ve uygun tedbirleri, engellilerin diğerleriyle eşit
olduğunu gözeterek almalıdır. Bu çerçevede, aĢağıda belirtilenleri sağlamalıdır:
(a) Evlenme yaĢına gelmiş engellilerin evlenme ve aile kurma hakkının tanınması ve bu
hakkın evlenmek isteyen eşlerin serbest iradeleri ve rızaları doğrultusunda kullanılması;
(b) Engellilerin çocuklarının sayısına ve aralığına serbestçe ve sorumluluğunu taşıyarak karar
verme hakkının ve yaĢlarına uygun bilgiye, üreme ve aile planlaması eğitimine eriĢim
hakkının tanınması ve bu haklarını kullanmaları için gereken araçların oluşturulması;
(c) Çocuklar dahil engelliler diğerleriyle eşit bir şekilde doğurganlıklarından mahrum
bırakılmayacaktır.